Niewydolność serca
Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest zdolne do pompowania odpowiedniej ilości krwi do narządów naszego organizmu. W konsekwencji do poszczególnych narządów dociera zbyt mało tlenu niezbędnego do ich funkcjonowania lub też zbyt dużo krwi zalega w narządach ciała powodując przesięk (obrzęk płuc, obrzęki kończyn dolnych, poszerzenie żył szyjnych, powiększenie wątroby).
Najczęstszą przyczyną niewydolności serca jest choroba niedokrwienna serca (najczęściej przebyty zawał serca). W drugiej kolejności należy wskazać nadmierne obciążenie pracą serca, które powodują nadciśnienie tętnicze (w szczególności niedostatecznie leczone i źle kontrolowane), wady zastawkowe serca (zwężenie zastawki aortalnej, niedomykalność zastawki dwudzielnej lub trójdzielnej lub niedomykalność zastawki aortalnej) i kardiomiopatie (przede wszystkim kardiomiopatia przerostowa). Wśród innych przyczyn należy wymienić zapalenia mięśnia sercowego, cukrzycę czy zaciskające zapalenie osierdzia. Przyczyny jatrogenne, takie jak leki i radioterapia w guzach śródpiersia, również mogą uszkadzać mięsień sercowy i prowadzić do jego niewydolności.
Należy pamiętać, że niewydolność serca mogą powodować także choroby spoza układu sercowo-naczyniowego, np. przewlekłe choroby płuc (astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc), ciężka niedokrwistość, marskość wątroby czy nadczynność tarczycy.
Upośledzenie funkcji mięśnia sercowego uruchamia mechanizmy kompensacyjne mające utrzymać przepływ kwi i perfuzję tkanek (skurczu naczyń obwodowych, zatrzymanie sodu i wody w organizmie, uwolnienie katecholamin i angiotensyny które dodatkowo osłabiają serce), co prowadzi do dalszego uszkodzenia układu krążenia i powstania mechanizmu samonapędzającego się błędnego koła. Opisany mechanizm tłumaczy, dlaczego niewydolność serca zwykle ma charakter postępujący i w sposób nieunikniony prowadzi do pogarszania się czynności mięśnia sercowego.
Jak się objawia niewydolność serca?
Opisane niżej objawy kliniczne niewydolności serca mogą się pojawić niepostrzeżenie i narastać powoli (przewlekła niewydolność serca) lub pojawić się nagle i szybko narastać (ostra niewydolność serca). Należy pamiętać, że objawy mogą nie występować we wczesnym stadium choroby i u chorych leczonych lekami moczopędnymi.
Objawy podmiotowe (odczuwane przez chorego):
- typowe:
– duszność – to najczęstszy i najbardziej charakterystyczny objaw niewydolności serca. Początkowo występuje w czasie wysiłku fizycznego, później podczas niewielkiej aktywności, aż w końcu pojawia się w spoczynku
– stałe zmęczenie, znużenie, zmniejszona tolerancja wysiłku – nie jest wynikiem nadmiernego wysiłku fizycznego ani brakiem kondycji fizycznej, lecz wynika z niedotlenienia mięśni szkieletowych
– orthopnoë– uczucie duszności 1–2 minuty po położeniu się, które ustępuje po kilku minutach od przyjęcia pozycji siedzącej lub stojącej. Czasami objaw ten jest tak silny, że pacjent może spać w pozycji siedzącej w fotelu
– napadowa duszność nocna – to ciężka duszność, która budzi chorego ze snu po 2–3 godzinach od położenia się do łóżka. Ustępuje zwykle po >30 minut od przyjęcia pozycji siedzącej
– obrzęki wokół kostek u nóg - mniej typowe:
– kaszel nocny – zazwyczaj suchy, ale w czasie zaostrzenia niewydolności serca może być połączony z odkrztuszaniem różowo podbarwionej plwociny
– świszczący oddech
– uczucie pełności
– utrata apetytu
– splątanie (zwłaszcza u osób starszych)
– depresja
– kołatania serca
– zawroty głowy
– omdlenia
– bendopnea – to duszność, która pojawia się podczas schylania, np. przy wiązaniu butów lub zakładaniu skarpet. Pojawia się ok. 30 sekund po pochyleniu.
Objawy przedmiotowe (stwierdzane przez lekarza podczas badania pacjenta):
- obrzęki obwodowe (kończyn dolnych, okolicy krzyżowej, moszny)
- trzeszczenia nad płucami
- zwiększone ciśnienie w żyłach szyjnych
- objaw wątrobowo-szyjny
- trzeci ton serca, szmer sercowy
- przemieszczenie uderzenia koniuszkowego
- stłumienie wypuku u podstawy płuc
- tachykardia
- niemiarowy puls
- tachypnoë (szybkie oddechy)
- powiększenie wątroby
- wodobrzusze
- zimne dystalne części kończyn
- skąpomocz (mała ilość oddawanego moczu)
- wzrost masy ciała (>2 kg/tydz.)
- utrata masy ciała (w zaawansowanej niewydolności serca)
- wyniszczenie.
W razie wystąpienia objawów mogących wskazywać na niewydolność serca należy zgłosić się do lekarza POZ, który oceni czy potrzebna jest dalsza diagnostyka i ją ukierunkuje.
Gwałtownie pojawiające się objawy niewydolności serca lub nagłe znaczne pogorszenie objawów u osoby z rozpoznaną niewydolnością serca stanowią zagrożenie życia i wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej – należy bezzwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie niewydolności serca?
W pierwszej kolejności lekarz ocenia prawdopodobieństwo choroby na podstawie wywiadu i objawów, bada pacjenta, poszukując objawów fizykalnych charakterystycznych dla niewydolności serca. W ramach wstępnej diagnostyki lekarz wykonuje też badanie EKG, badania laboratoryjne i dokonuje pomiarów ciśnienia tętniczego.
Jeżeli lekarz nie stwierdza żadnych nieprawidłowości w powyższych badaniach, niewydolność serca jest bardzo mało prawdopodobna i należy rozważyć inną diagnozę odpowiedzialną za dolegliwości występujące u pacjenta. Podobne objawy wywołuje np. anemia, choroby tarczycy, astma czy POCHP. W przypadku podejrzenia niewydolności serca, lekarz rodzinny kieruje pacjenta na dalszą diagnostykę do Poradni Kardiologicznej.
Leczenie
Najważniejsze elementy postępowania niefarmakologicznego to:
- Ograniczenie podaży sodu (soli)zwykle do 2–3 g na dobę i ograniczenie podaży płynów do 1,5–2,0 l na dobę.
- Regularna, umiarkowana, codzienna aktywność fizyczna. Regularne ćwiczenia fizyczne poprawiają sprawność mięśni oddechowych, zmniejszają uczucie duszności oraz podwyższają maksymalną zdolność wysiłkową. Nie zaleca się ćwiczeń izometrycznych.
- Ograniczenie spożycia alkoholudo 10–12 g na dobę u kobiet i ≤20–25 g na dobę u mężczyzn (przy podejrzeniu kardiomiopatii alkoholowej jako przyczyny niewydolności serca obowiązuje całkowita abstynencja).
- Zaprzestanie palenia tytoniu
- Unikanie(w miarę możliwości) niektórych leków, do których należą często nadużywane leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofen, ketoprofen). Należy również unikać glikokortykosteroidów, leków antyarytmicznych klasy I, soli litu oraz trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych.i szeregu innych leków.
- Szczepienia przeciw grypie(coroczne) i pneumokokom
- Unikanie podróży do okolic położonych na wysokości >1500 m n.p.m. lub gorących i wilgotnych. Jako środek transportu przy długotrwałej podróży preferuje się samolot, by uniknąć następstw długotrwałego ograniczenia ruchu.
- Regularna kontrola masy ciała– regularne 2-3x w tygodniu jej sprawdzanie pozwala szybko zauważyć objawy zatrzymania wody w organizmie, czyli szybkie zwiększenie masy ciała o kilka kilogramów, nawet z dnia na dzień i wskazuje na konieczność kontaktu z lekarzem.
Podstawą leczenia farmakologicznego niewydolności serca są trzy grupy leków, inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), β-blokery i antagoniści aldosteronu (blokery receptora aldosteronowego), które zaleca się u każdego pacjenta z niewydolnością serca. U pacjentów z objawami przewodnienia (obrzęki obwodowe, zastój w krążeniu płucnym, podwyższone ciśnienie w żyłach szyjnych) w skojarzeniu powyższymi lekami stosuje się leki moczopędne (diuretyki). Do innych leków stosowanych w niewydolności serca przy dodatkowych wskazaniach należą, inhibitory neprylizyny (ARNI), flozyny, iwabradyna i glikozydy naparstnicy. Konieczne jest także leczenie chorób wyjściowych (cukrzycy, miażdżycy, choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego i hipercholesterolemii) z wykorzystaniem statyny leków przeciwnadciśnieniowych i kwasu acetylosalicylowego.
Przewlekła niewydolność serca zwykle ma charakter postępujący. Oznacza to, że w sposób nieunikniony prowadzi do pogarszania się czynności mięśnia sercowego. Przewlekła niewydolność serca wymaga leczenia do końca życia.
Roczną śmiertelność szacuje się na 10–15%.