Bóle głowy
„Boli mnie głowa” – to jedna z najczęstszych skarg, którą można usłyszeć w pracy, szkole czy w domu. Na bóle głowy skarży się około 65% Polaków.
Ból to nieprzyjemne uczucie zmysłowe i emocjonalne związane z aktualnie występującym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek. Przyczyną doznań bólowych w obrębie głowy jest podrażnienie różnych struktur anatomicznych wrażliwych na ból, takich jak mięśnie, naczynia tętnicze, opona twarda, zatoki żylne, zwoje nerwów czaszkowych, nerwy rdzeniowe, gałka oczna, ucho środkowe, zatoki przynosowe lub zęby.
Ból głowy stanowi więc dokuczliwą, choć zazwyczaj niegroźną dolegliwość. Ustępuje samoistnie lub po przyjęciu jednego z popularnych środków przeciwbólowych. Czasem jednak może być wywołany przez poważną chorobę, a nawet być zwiastunem stanów zagrażających życiu.
RODZAJE BÓLÓW GŁOWY
Bóle głowy można ogólnie podzielić na dwie duże grupy: bóle samoistne, które stanowią istotę choroby oraz bóle objawowe – spowodowane przez jakieś schorzenie. Samoistne bóle głowy to: migrena, ból głowy typu napięciowego oraz klasterowy ból głowy. Podstawą terapii samoistnych bólów głowy są środki przeciwbólowe. Natomiast w bólach objawowych po ustaleniu przyczyny dolegliwości stosuje się leczenie odpowiednie dla danego schorzenia. Bardzo ważna jest więc wizyta u lekarza i diagnostyka bólu głowy przed podjęciem leczenia.
SAMOISTNE BÓLE GŁOWY, BÓLE GŁOWY TYPU NAPIĘCIOWEGO
Najczęstszymi bólami głowy są tzw. bóle typu napięciowego. Ból, o na ogół małym lub średnim natężeniu, określany jako tępy, niepulsujący, ściskający, o charakterze „obręczy” lub rozpierający, czy kłujący. Zazwyczaj jest obustronny, zlokalizowany w tyle głowy, w okolicy karku lub w okolicy czoła czy skroni. Może trwać od kilku godzin do kilku miesięcy, a nawet lat. Zwykle nie towarzyszą mu inne objawy. Napięciowe bóle głowy prowokowane są przez takie przyczyny jak: stres, przepracowanie, zmęczenie, emocje, brak snu, przemęczenie, zmiany atmosferyczne, nadużycie alkoholu, hałas, zanieczyszczone powietrze, niektóre pokarmy (np.: żółty ser, orzechy, czekolada, peklowane mięso, owoce cytrusowe, śmietana, świeże wypieki drożdżowe) lub dodawane do żywności środki konserwujące (glutaminian sodu) lub słodziki (aspartam).
MIGRENA
Innym częstym bólem głowy jest migrena. Jest to napadowy (trwający od kilku do kilkudziesięciu godzin), nawracający ból głowy, przeważnie jednostronny, o rozmaitym nasileniu, różnej częstości występowania, często poprzedzony zwiastunami. Bólowi głowy towarzyszą nudności, wymioty, zaburzenia widzenia, światłowstręt, nadwrażliwość na dźwięki. Migrenę mogą wywoływać różne czynniki: przeżycia emocjonalne, zmęczenie, zmiany pogody, miesiączka, nasłonecznienie, niektóre produkty żywnościowe (np. czekolada, kakao, ser żółty, orzechy, jaja, pomidory, wino). Migrena występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej ataki zaczynają się w okresie dojrzewania. Przyczyna dolegliwości jest nie do końca rozpoznana, uważa się, że mają one związek z zaburzeniami naczynioruchowymi, polegającymi początkowo na zwężeniu, a następnie zwiotczeniu ścian tętnic mózgowych.
Wyodrębnia się wiele postaci migreny, wśród których najczęstszą jest tzw. migrena zwykła. Czasami ból głowy w migrenie poprzedzony jest zwiastunami ocznymi (migrena oczna) w postaci migocącego mroczka. Innym rodzajem migren są migreny miesiączkowe, na które cierpią kobiety podczas menstruacji. Konieczne jest wczesne leczenie napadów i zapobieganie poprzez unikanie czynników wyzwalających napady oraz podawanie leków o działaniu profilaktycznym.
KLASTEROWY BÓL GŁOWY
Rzadko rozpoznawaną odmianą bólów głowy jest ból klasterowy (Hortona). Napad bólu rozpoczyna się w okolicy oka, gwałtownie narasta rozchodząc się na połowę twarzy. Często objawami towarzyszącymi jest zatkany nos lub łzawienie oka. Bóle trwają około 20-30 min, powtarzają się kilka razy w ciągu dnia lub nocy. Mogą trwać kilka tygodni lub miesięcy. Najczęściej dotykają mężczyzn w wieku 20- 40 lat.
OBJAWOWE BÓLE GŁOWY
Bóle głowy związane z infekcjami:
W chorobach infekcyjnych, zwłaszcza przebiegających z gorączką, jednym z objawów jest ból głowy. Bywa on dotkliwy, określany jako „rozsadzający”, mija wraz z przeziębieniem. Częstą przyczyną przewlekłych, tępych, z charakterystycznym uciskiem, nasilających się rano bólów głowy jest zapalenie zatok przynosowych. Zazwyczaj bólowi towarzyszy katar, stan podgorączkowy lub gorączka. Przyczyną bólu są infekcje wirusowe lub bakteryjne powodujące przewlekłe zapalenie błon śluzowych zatok. Ból głowy może być również spowodowany stanem zapalnym zęba i okostnej. Bóle spowodowane procesem zapalnym promieniują na rozległy obszar głowy.
BÓLE GŁOWY W WYNIKU ZMIAN ZWYRODNIENIOWYCH
Bólom głowy spowodowanym zmianami zwyrodnieniowymi w szyjnym odcinku kręgosłupa towarzyszą często zawroty głowy. Zazwyczaj występuje on jednostronnie, promieniując do barku, jest nasilany przez ruch.
BÓL GŁOWY A NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
Ból głowy nie jest stałym objawem nadciśnienia tętniczego. Występuje jedynie u 2-5% pacjentów. Podobnie często jak u osób skarżących się na niedociśnienie. Charakterystyczne jest umiejscowienie bólu z tyłu głowy.
NERWOBÓLE NERWÓW CZASZKOWYCH
Najczęstszą przyczyną bólów głowy tego typu jest neuralgia nerwu twarzowego. Schorzenie to cechuje się napadowymi bólami jednej strony twarzy, które trwają 1-2 minuty i powtarzają się kilka razy dziennie.
CHOROBY OCZU
Przewlekłe bóle głowy mogą być efektem nie skorygowanej wady wzroku lub objawem jaskry.
ZATRUCIA SUBSTANCJAMI CHEMICZNYMI
Bóle głowy mogą być wynikiem zatrucia, np. farbami, lakierami; jak również zatrucia alkoholem.
POLEKOWE BÓLE GŁOWY
Bóle głowy mogą być efektem ubocznym stosowania różnych leków. Dotyczy to np. środków rozszerzających naczynia, stosowanych w chorobie wieńcowej, nadciśnieniu tętniczym, przeroście prostaty lub w chorobach naczyń obwodowych. Leki, takie jak doustne środki antykoncepcyjne mogą również prowokować napady migrenowe. Tego typu bóle głowy ustępują szybko po odstawieniu danego leku lub zmianie dawkowania. Polekowe bóle głowy są również paradoksalnym efektem stosowania leków zwalczających ból głowy. Jest to dość częste zjawisko, bowiem szacuje się, że wśród osób z przewlekłymi napięciowymi i migrenowymi bólami głowy około 10% cierpi z powodu nadużywania leków przeciwbólowych. Chodzi tu o zwykłe leki przeciwbólowe, a więc paracetamol i leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, a także ergotaminę, które przewlekle nadużywane powodują tzw. ból głowy „z odbicia”. Wystąpieniu tego typu bólów głowy sprzyja stosowanie leków przeciwbólowych z grupy tzw. preparatów złożonych, czyli zawierających kilka składników. W ten sposób powstaje mechanizm błędnego koła: pacjent zażywa leki z powodu bólu głowy, które występują u niego, ponieważ przewlekle zażywa leki przeciw tym bólom. Jedynym skutecznym leczeniem w takim przypadku jest całkowite odstawienie przyjmowanych leków przeciwbólowych lub preparatów ergotaminy.
KIEDY BÓL GŁOWY WYMAGA WIZYTY U LEKARZA?
-
gdy wystąpiła sztywność karku (chory nie może dotknąć brodą klatki piersiowej),
-
jeśli bólom głowy towarzyszą: niedowład kończyn, zaburzenia świadomości, zaburzenia równowagi,
-
gdy jednocześnie wystąpi wysoka gorączka lub ból oka,
-
gdy bóle narastają szybko i gwałtownie, zakłócają sen
-
jeśli nagle zmienił się rodzaj i intensywność bólów pojawiających się od lat,
-
jeśli samodzielne leczenie nie przynosi poprawy.
-
Jeśli bólowi głowy towarzyszą wymioty, szczególnie rano
Bóle głowy ze współistniejącymi, niepokojącymi objawami, takimi jak zaburzenia świadomości (senność, utrata przytomności), drgawki, objawy nadciśnienia śródczaszkowego (nudności, wymioty, zaburzenia widzenia), niedowłady lub zaburzenia czucia w obrębie kończyn wymagają pilnej diagnostyki ze względu na możliwość wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia.
ZAPALENIE OPON MÓZGOWO-RDZENIOWYCH
Ból głowy z towarzyszącą wysoką gorączką, sztywnością karku (czyli niemożnością przygięcia głowy do klatki piersiowej), sennością lub zaburzeniami świadomości, nudnościami i wymiotami. W razie podejrzenia zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych konieczna jest hospitalizacja, a rozpoznanie potwierdza się za pomocą badania płynu mózgowo-rdzeniowego.
KRWAWIENIE PODPAJĘCZYNÓWKOWE
Najczęstszą przyczyną krwawienia podpajęczynówkowego jest samoistne pęknięcie wrodzonego tętniaka, czyli nieprawidłowej, poszerzonej, rozciągniętej ściany tętnicy mózgowej. Znacznie rzadziej jest ono wynikiem zaburzeń krzepnięcia lub urazu. Krwawienie podpajeczynówkowe ma nagły początek, z bardzo silnym bólem głowy, określanym jako „najgorszy w życiu”, promieniującym do karku. Często bólowi towarzyszy sztywność karku, senność, omdlenie, wymioty, a nawet utrata przytomności. W przypadku podejrzenia krwawienia podpajęczynówkowego należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe. W zależności od rozległości krwawienia oraz umiejscowienia tętniaka stosuje się leczenie zachowawcze (polegające na monitorowaniu oraz podtrzymywaniu funkcji życiowych chorego) lub operacyjne. Krwawienie podpajęczynówkowe związane z obecnością tętniaka naczynia mózgowego jest często chorobą śmiertelną.
GUZY MÓZGU
Ból głowy stopniowo narastający, bardziej nasilony rano, potęgowany przez wysiłek fizyczny, z towarzyszącymi wymiotami, zaburzeniami widzenia wskazuje na podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, które m. in. może być objawem choroby rozrostowej w ośrodkowym układzie nerwowym. Innymi objawami guza mózgu jest występowanie porażeń, czy niedowładów kończyn, zaburzenia widzenia lub napady drgawkowe. Dlatego też pojawianie się nagłego bólu głowy lub drgawek u osób po 40 roku życia wymaga wykluczenia takiej przyczyny.